autor: adwokat Justyna Bartoszek
Kwestia przeniesienia praw autorskich do utworu (tj. np. programu komputerowego / grafik / scenariusza gry komputerowej) jest jednym z ważniejszych zagadnień prawnych obecnych w branży technologicznej i kreatywnej. Skuteczne przeniesienie praw autorskich bądź prawidłowe udzielenie licencji jest kwestią kluczową dla bieżącej działalności spółek i osób pracujących na utworach podlegających ochronie w myśl przepisów prawa autorskiego.
Jednak w jaki sposób przenieść prawa autorskie tak, aby jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy? Odpowiedź na to pytanie różni się w zależności od tego, czy jesteśmy autorem utworu (tj. przykładowo programistą, który napisał kod tworzący aplikację mobilną), czy też zlecamy jego wytworzenie danej osobie (np. jesteśmy founderem start-up’u, który bazować będzie na aplikacji mobilnej stworzonej przez zewnętrzny software house).
Poniżej krótko przedstawimy Wam najważniejsze kwestie związane z prawidłowym przeniesieniem i zabezpieczeniem praw autorskich.
Prawa autorskie do utworu przysługują jego twórcy, nawet jeżeli utwór wykonywany jest na zamówienie innej osoby bądź spółki prawa handlowego. Jeżeli zamawiający chce korzystać z utworu, musi nabyć do niego autorskie prawa majątkowe albo uzyskać licencję.
Czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
Utworem w rozumieniu przepisów polskiego prawa jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych [“prawo autorskie”]).
Prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe. O ile prawa osobiste przysługujące twórcy danego utworu są niezbywalne, to twórca może przenieść prawa autorskie majątkowe na inną osobę, poprzez zawarcie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych w odpowiedniej formie.
Kwestia kluczowa, czyli forma umowy przenoszącej prawa autorskie
Prawo polskie wyróżnia szereg form zawierania umów (szerzej kwestię form zawierania umów opisywaliśmy dla Was w tej publikacji: https://www.l3gal.pl/post/formy-zawierania-um%C3%B3w-czyli-jak-zawrze%C4%87-umow%C4%99-tak-aby-by%C5%82a-prawnie-skuteczna). Przy czym w prawie polskim nie każda umowa przenosząca prawa autorskie będzie prawnie skuteczna. Do prawidłowego przeniesienia praw autorskich niezbędne jest bowiem zawarcie umowy w formie pisemnej (art. 53 prawa autorskiego) bądź elektronicznej z kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi (umowa zawarta w ten sposób jest równoważna z umową zawartą w formie pisemnej - art. 78(1) § 2 kodeksu cywilnego). Umowa przenosząca prawa autorskie zawarta w innej formie jest nieważna (art. 53 prawa autorskiego).
Tym samym, skutecznym przeniesieniem praw autorskich nie będzie zawarcie na fakturze wzmianki przenoszącej prawa autorskie z twórcy na nabywcę. Faktura wystawiona przez autora utworu nie jest bowiem umową zawartą w formie pisemnej w rozumieniu przepisów prawa polskiego. Warto również wskazać, że bardzo istotnym elementem umowy o przeniesienie praw autorskich jest dokładne wskazanie dopuszczalnych pól eksploatacji utworu. Zakres przeniesienia powinien być możliwie jednoznacznie określony. Ma to znaczenie zarówno dla stron umowy jak i dla potencjalnych przyszłych kontrahentów (nie można bowiem przenieść więcej praw niż samemu się nabyło).
Co jednak w przypadku, w którym nie zawarliśmy umowy o przeniesienie praw autorskich w formie pisemnej? Powszechnie przyjmuje się, że w takim przypadku twórca de facto udziela licencji na korzystanie z utworu (art. 65 prawa autorskiego). Licencja oznacza, iż prawa autorskie nie przechodzą na korzystającego, ma on jedynie upoważnienie do eksploatacji (korzystania z) danego utworu. Taka sytuacja rodzi jednak ryzyko po stronie nabywcy, gdyż twórca może licencję wypowiedzieć, jeśli umowa nie stanowi inaczej.
W którym momencie dochodzi do przeniesienia praw autorskich?
Jedną z istotnych kwestii o którą pytają nasi klienci jest to, co się dzieje z prawami autorskimi, jeżeli zamawiający nie zapłacił wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich. Czy w takim wypadku prawa te pozostają przy twórcy danego utworu? Czy być może przechodzą na zamawiającego pomimo braku zapłaty należności?
W takiej sytuacji wszystko zależy od tego, w jaki sposób została skonstruowana umowa o przeniesienie praw autorskich. Przepisy prawa polskiego nie regulują wprost momentu w jakim dochodzi do przeniesienia praw autorskich na zamawiającego / nabywcę praw autorskich. Powyższe oznacza, iż kwestia ta zależy tylko i wyłącznie od ustaleń stron zawartych w umowie.
Prawa autorskie mogą przejść najwcześniej z momentem ustalenia utworu (jako całości lub jego poszczególnych elementów). Takie rozwiązanie będzie korzystne dla nabywcy praw autorskich do utworu, ponieważ prawa autorskie przechodzą na nabywcę jeszcze przed zapłatą umówionego wynagrodzenia. Inna, również dopuszczalna możliwość, to przejście praw z momentem wydania utworu lub jego przyjęcia. Przy czym dla każdego z tych przypadków zasadne byłoby określenie sposobu w jaki strony rozumieją te czynności. Rozwiązanie, którym najbardziej zainteresowani będą twórcy to przejście praw autorskich z chwilą otrzymania wynagrodzenia - przy takich zapisach, to interesy autora utworu będą najlepiej zabezpieczone.
Moment przejścia praw ma doniosłe znaczenie dla obu stron: dla twórcy oznacza, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń i że nie jest już uprawniony do korzystania z niego. Z kolei dla nabywcy oznacza, że może korzystać z utworu bez naruszenia praw autorskich twórcy. Precyzyjne ustalenie tego momentu leży w interesie obu stron umowy. Dlatego też warto pamiętać o tym istotnym elemencie przy formułowaniu umowy o przeniesienie praw autorskich.
Czy przeniesienie praw autorskich musi odbyć się bez wynagrodzenia dla twórcy?
W tym miejscu warto również wskazać na kwestię wynagrodzenia przysługującego twórcy za przeniesienie praw autorskich majątkowych. Ustawa o prawie autorskim przewiduje domniemanie zgodnie z którym, za przeniesienie praw autorskich twórcy przysługuje wynagrodzenie (art. 43 ust. 1 prawa autorskiego). Jednocześnie jednak możliwe jest nieodpłatne przekazanie praw autorskich. W takim wypadku okoliczność przeniesienia praw autorskich bez uiszczenia odpowiedniego wynagrodzenia na rzecz twórcy musi zostać wyraźnie zapisana w umowie. W przeciwnym razie, tj. w przypadku braku wyraźnego wskazania, iż przeniesienie praw autorskich następuje nieodpłatnie, twórcy utworu przysługuje roszczenie o zapłatę wynagrodzenia.
Odpowiedzialność z tytułu nieuprawnionego wykorzystywania praw autorskich
Z naruszeniem praw autorskich mamy do czynienia za każdym razem, gdy wykorzystujemy utwór poza zakresem dozwolonego użytku i bez uzyskania wymaganego zezwolenia (w postaci licencji bądź przeniesienia praw autorskich). Twórcy, których prawa autorskie wykorzystywane są bez ich przeniesienia bądź udzielenia licencji, mogą szukać ochrony prawnej na drodze cywilnej bądź karnej.
Autorom utworów, których prawa osobiste zostały naruszone bądź zagrożone przysługuje przede wszystkim roszczenie o zaniechanie tego działania. W przypadku, gdy doszło już do naruszenia praw, twórcy przysługuje również roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, czyli usunięcie przez sprawcę skutków naruszenia. Dodatkowo, jeżeli działanie, które wywołało naruszenie, było zawinione, twórca może domagać się zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zasądzenia określonej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. W trakcie postępowania cywilnego przed właściwym sądem, autor utworu będzie mógł domagać się:
zaniechania naruszeń;
usunięcia skutków naruszeń;
naprawienia wyrządzonej szkody oraz
wydania utraconych korzyści.
Osoba, która dopuszcza się naruszenia praw autorskich przysługujących twórcy może również polegać odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w przepisach prawa autorskiego oraz kodeksie karnym. Odpowiedzialność karna może być rezultatem popełnienia plagiatu (przywłaszczenia sobie autorstwa lub wprowadzenia w błąd co do autorstwa) lub naruszenia innych autorskich praw osobistych (brak informacji o autorstwie, publiczne zniekształcanie utworu, uniemożliwianie lub utrudnianie kontroli korzystania z utworu). Ponadto przestępstwem jest nieuprawnione lub niezgodne z warunkami uprawnienia rozpowszechnianie utworu bądź utrwalenie utworu w celu rozpowszechnienia.
Przepisy karne dotyczą nie tylko utworów, ale także przedmiotów praw pokrewnych (tj. np. artystycznych wykonań bądź emisji programów radiowych i telewizyjnych). Jakkolwiek większość z przestępstw związanych z naruszeniem praw autorskich ścigana jest na wniosek pokrzywdzonego, to na przykład plagiat jest przestępstwem ściganym z urzędu. Do pociągnięcia do odpowiedzialności za większość z tych przestępstw konieczne jest wykazanie oskarżonemu winy umyślnej, ale na przykład nieumyślne rozpowszechnianie utworu bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom również polega odpowiedzialności karnej, choć łagodniejszej niż w przypadku umyślnego rozpowszechnienia.
To właśnie m.in. z uwagi na powyższe ryzyka prawne, zadbanie o odpowiednie przeniesienie praw autorskich jest kluczowe dla prawidłowego prowadzenia biznesu w branży technologicznej i kreatywnej.
Jeśli nadal masz jakieś wątpliwości w zakresie kwestii związanych z prawidłowym przenoszeniem praw autorskich, zachęcamy do skontaktowania się z zespołem L3gal (www.l3gal.pl). Nasz zespół prawników służy pomocą w zakresie prawa procesowego, handlowego, umów oraz transakcji. Zapewniamy kompleksowe wsparcie prawne, dzięki któremu zabezpieczysz swoje interesy i unikniesz niepotrzebnych ryzyk. Skontaktuj się z nami, a z przyjemnością pomożemy Ci rozwiać Twoje wątpliwości.