autor: adwokat Justyna Bartoszek
Domena publiczna to pojęcie funkcjonujące w prawie autorskim. Oznacza ono zbiór utworów, które nie są już chronione prawami autorskimi o charakterze majątkowym, czyli utworów, których prawa autorskie wygasły. W prawie polskim ww. kwestia została uregulowana w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych [“prawo autorskie”]). W domenie publicznej utwór znajdować się może z uwagi na poniższe okoliczności:
ochrona odnośnie utworu wygasła (o czym szerzej poniżej);
utwór nigdy nie był prawnie chroniony;
twórcy utworu nie spełnili wymogów formalnych koniecznych aby utwór podlegał ochronie (przy czym sytuacja ta dotyczy krajów innych niż Polska);
dzieło zostało przekazane do domeny publicznej (twórca lub właściciel praw o tym zdecydował).
Zdarzenie prawne, którym jest stworzenie i ustalenie utworu, staje się źródłem dwojakiego rodzaju praw podmiotowych. Są to prawa osobiste i majątkowe. Te pierwsze chronią więź twórcy z utworem, której emanacją są uprawnienia np. do autorstwa czy integralności dzieła. Praw osobistych do danego utworu nie można się zrzec, są one niezbywalne i ponadczasowe. To ostatnie sprawia, że nie wygasają wraz ze śmiercią twórcy (Niewęgłowski Adrian, Prawo autorskie. Komentarz, LEX, Warszawa 2021).
Innemu natomiast reżimowi prawnemu podlegają autorskie prawa majątkowe. Prawa te są zbywalne, pod pewnymi warunkami można prowadzić z nich egzekucję. Przede wszystkim jednak ich cechą jest czasowość. Z upływem pewnego okresu prawa majątkowe wygasają. To sprawia, że dzieło wchodzi do domeny publicznej, czyli do wspólnego dziedzictwa kulturalnego, z którego każdy może korzystać, bez potrzeby zawierania umów licencyjnych czy takich, które prawa autorskie majątkowe przenoszą na inną osobę. Jest to cena, którą płaci się za przyznanie ochrony opartej na zasadzie wyłączności. Prawodawca wychodzi z założenia, że czasowo limitowany monopol w korzystaniu z utworu jest przyznany niejako w zamian za to, że po upływie okresu ochrony uprawniony „podzieli się” swoim dziełem z publicznością (Niewęgłowski Adrian, Prawo autorskie. Komentarz, LEX, Warszawa 2021).
W Polsce prawa autorskie majątkowe do utworu wygasają po upływie określonego czasu. Zgodnie z obecnymi przepisami, prawa autorskie wygasają po upływie 70 lat od:
od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia;
w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego - od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego;
(art. 36 prawa autorskiego).
Przy czym jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części (art. 37 prawa autorskiego). Należy również pamiętać, że czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów określonych w art. 36 i art. 37 prawa autorskiego.
Korzystając z utworów znajdujących się w domenie publicznej musimy pamiętać o dwóch podstawowych kwestiach. Pierwszą z nich jest wskazanie imienia i nazwiska (bądź pseudonimu artystycznego) autora utworu a także nazwy samego utworu. Dodatkowo z dzieła znajdującego się w domenie publicznej powinniśmy korzystać tak, aby w sposób nieuprawniony nie zniekształcić wykorzystanego utworu wypaczając jego sens.
W domenie publicznej znajdują się różnego rodzaju utwory, takie jak książki, filmy, muzyka, obrazy, fotografie czy rzeźby. Ich wykorzystywanie nie wymaga uzyskania zgody od właściciela praw autorskich, ponieważ prawa te już wygasły. Dzięki temu osoby chcące wykorzystać te utwory, np. do celów naukowych, kulturalnych czy artystycznych, nie muszą ponosić żadnych kosztów związanych z uzyskaniem zgody na wykorzystanie utworu.
Warto jednak pamiętać, że niektóre utwory mogą być objęte dodatkowymi ochronami prawnymi, takimi jak prawa do wizerunku, tajemnica przedsiębiorstwa czy tajemnica państwowa. W takich przypadkach wykorzystanie utworu może wymagać uzyskania dodatkowych zgód lub zezwoleń.
Domena publiczna stanowi więc cenne źródło materiałów dla naukowców, badaczy, artystów i innych osób, które chcą wykorzystać już istniejące utwory w celach pożytecznych dla społeczeństwa, bądź dla rozwoju własnej pracy twórczej. Jednocześnie ważne jest, aby pamiętać o respektowaniu dodatkowych ochron prawa, które mogą dotyczyć niektórych utworów w domenie publicznej.
Jeśli nadal masz jakieś wątpliwości w zakresie kwestii związanych z korzystaniem z domen publicznych, zachęcamy do skontaktowania się z zespołem L3gal (www.l3gal.pl). Nasz zespół specjalistów służy pomocą w zakresie prawa handlowego, umów oraz transakcji. Zapewniamy kompleksowe wsparcie prawne, dzięki któremu zabezpieczysz swoje interesy i unikniesz niepotrzebnych ryzyk. Skontaktuj się z nami, a z przyjemnością pomożemy Ci rozwiać Twoje wątpliwości.